معمولا خیلی از افراد ادعا می‌کنند انتقاد از خود را بلدند، ولی در عمل نادیده‌اش می‌گیرند. اگر شما در مسیر خودشناسی گام برداشته‌اید، انتقاد از خود بهترین سرآغاز در این راه است. انتقاد از خود بر عزت‌نفستان تأثیر می‌گذارد و می‌توانید با شناسایی الگوهای ضعیف رفتاری‌تان، زمینه خودسازی را برای خود به ارمغان آورید.
انتقاد از خود با سرزنش خود چه تفاوتی دارد؟
باید در نظر داشته باشید که انتقاد از خود (Self-Criticism) تفاوت بسیار زیادی با سرزنش خود (Self-Deprecation) دارد. برای شناسایی تفاوت هریک از آنها با تعریف مختصری آغاز می‌کنیم.
در سرزنش خود یا خودکمبینی، فرد خود را بی‌رحمانه زمین می‌زند و به‌مرور اعتمادبه‌نفس خود را از دست می‌دهد. در سرزنش، حرف‌های درونی و ذهنی دنیایی از قضاوت و مقایسه و کوچک‌شمردن خود است. ممکن است با خود بگویید: «نه، این حرف‌ها فقط شوخی‌اند و من خودم را خیلی هم دوست دارم!» یا فکر کنید حرف‌های درونی‌تان تأثیری بر شخصیت شما ندارند.
باید این موضوع را بپذیرید که خودگویی درونی شما اهمیت بسیار بالایی دارد. به‌علاوه، در تعیین شخصیت وجودی‌تان و نیز در افزایش عزت‌نفس شما هم نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. همه ما در ذهن منتقدی بسیار ناعادل و ظالم داریم. این منتقد هر لحظه در حال صحبت درباره نقایص و نداشته‌های ماست و بهراحتی ما را با دیگران مقایسه می‌کند و در نهایت، احساسات منفی در ما ایجاد می‌کند.
منتقد ذهنتان را طوری پرورش دهید که فقط آن دسته از اشتباه و ایراداتی را شناسایی کند که شما را از رسیدن به اهداف خود دور می‌کنند یا شما را بی‌‌انگیزه می‌کنند و اراده شما را از بین می‌برند. انتقاد از خود، علاوه بر سخت‌گیری، در عین حال باید صمیمانه و با دلسوزی همراه باشد. انتقاد از خودتان باید سبب پیشرفت و آرامش ذهنی شما شود. شما باید میان انتقاد از خود و سرزنش خود تعادل ایجاد کنید. همچنین، برای خودسازی، فقط باید اشتباه‌ها و ایرادات خود را مشخص کنید و بعد، درصدد اصلاح آنها باشید. اگر شما بتوانید بین انتقاد از خود و سرزنش از خود تفاوت قائل شوید، در زندگی موفقیت‌های زیادی به دست خواهید آورد. فراموش نکنید انتقاد از خودتان یعنی یافتن نقایص و اشتباه‌هایتان و سپس اقدام برای اصلاح آنها.
انتقاد از خود، نقشه راه برای ایجاد تغییرات مثبت در زندگی
آیا بارها تلاش کرده‌اید که تغییرات مثبت و بسزایی در زندگی خود ایجاد کنید؟ شما با انتقاد و ارزیابی خود می‌توانید چشمانتان را نسبت به رفتارهای مشکل‌ساز خود باز کنید و با بررسی دقیق و کامل آنها به بهترین نسخه خود تبدیل شوید. نقد خودتان باعث رسیدن سریع شما به اهداف و آرزوها می‌شود.
افکار شما بر احساسات و رفتارهای شما تأثیر بسزایی می‌گذارد. طرز تفکر شما قدرت تبدیل‌شدن به یک پیشگویی خودشکوفا را دارد.
ــ امی مورین، روانشناس و نویسنده بریتانیایی
روش حسابرسی و تجزیه‌وتحلیل رفتارهای اشتباه
اگر شما رفتارهایتان را به‌خوبی بتوانید تجزیه‌وتحلیل کنید، در نهایت می‌توانید با تصحیح رفتارهای نادرست، سرزنش خود و خودکمبینی را کاملا از بین ببرید و منتقد منفی و سرزنشگر ذهن خود را خاموش کنید و فضا را برای منتقد مثبت و دلسوز خود خالی کنید. با این کار، در نهایت زندگی بهتری برای خود خواهید ساخت.
موفق‌ترین شرکت‌ها را در نظر بگیرید. این شرکت‌ها برای تشخیص عملکرد خود، یک حسابرسی لازم و دقیق از مشخصات محصولات خود، میزان فروش چند ماه گذشته، انتقادات، و نیازهای مشتریان خود برآورد می‌کنند و با بررسی کامل این حسابرسی، به مشکلات خود پی می‌برند. سلسله‌مراتبی که حسابرس شرکت صرف تشخیص و بررسی مشکلات می‌کند، باعث می‌شود در مراحل کار شرکت، تغییرات مثبت و بخصوصی به وجود بیاید. همیشه این روش برای شرکت‌ها بهترین نتیجه را دارند.
شما نسب به خودتان نیز می‌توانید این حسابرسی را انجام دهید. فقط کافی است به‌عنوان حسابرسی دانا و مثبت‌اندیش، عملکردتان را به‌صورت روزانه یا ماهانه و حتی سالانه بررسی کنید و تمامی اشکالات و ایرادات رفتاری و شخصیت خود را به‌طور دقیق و با قضاوت کاملا عادلانه یادداشت کنید. سپس نقشه راهی برای اصلاح یا ازبین‌بردن این ایرادات لحاظ کنید. به شما اطمینان می‌دهیم با این کار بهراحتی می‌توانید تغییرات مثبت و سازنده‌ای در زندگی خود ایجاد کنید. این حسابرسی به‌نوعی نقد خودتان محسوب می‌شود که در جهت رفع اشتباهات خود و تبدیل‌شدن به بهترین نسخه خود انجام می‌دهید.
اگر حسابرسی انتقادی را در زندگی خود عملی کنید، این کار کمکتان می‌کند رفتارهای اشتباه و رفتارهایی را که در دستیابی به اهداف شما غیرمؤثرند بشناسید و نقشه راه موفقیت خود را به‌خوبی طراحی کنید و در نهایت امر، به موفقیت و زندگی خوب دست پیدا کنید.
مزایای انتقاد از خود
از جوانب مثبت و مزایای انتقاد از خود می‌توان به این موضوع اشاره کرد که چشمان شما به بهترین مواضع زندگی بازتر می‌شود. یعنی چه؟ در زندگی، شما باید اولین طرفدار، رفیق، همراه، همدم و حتی معشوق برای خودتان باشید و هر لحظه با افکار مثبت و انتقادهای سازنده، عادلانه و منطقی، در خود اعتمادبه‌نفس ایجاد کنید. به‌علاوه، با مرور زمان، عزت‌نفس خود را طوری افزایش دهید که به همه اطرافیان خود ثابت کنید شما بدون چون‌وچرا لایق زندگی‌ای که هم‌اکنون دارید و خودتان آن را بدون کمک کسی به دست آورده‌اید هستید. همه ما گاهی حتما باید برای شناسایی کمبودهای رفتاری خود به آینه نگاه کنیم و به‌طور صادقانه همه اشتباهات خود را به زبان آوریم.
اهمیت جایگاه تفکر و استدلال
اکثریت مردم زندگی‌شان را به‌شکلی سپری می‌کنند که اصلا جایی برای تفکر و استدلال فراهم نمی‌کنند. همین باعث می‌شود فرصت‌های اصلی و واقعی را از دست بدهند. برای مثال، بیشتر مردم از نداشتن یا کمبود پول در دوران بازنشستگی گلایه دارند و به‌جای اینکه ریشه این مشکل را پیدا کنند، ترجیح می‌دهند فقط با افکار منفی زندگی را به کام خود و اطرافیان خود تلخ کنند. باور کنید شناسایی ریشه این مشکل اصلا سخت نیست.
فقط باید بودجه‌تان را طوری برنامه‌ریزی کنید که درآمد شما در برابر خرج و مخارج شما کم نیاورد. به‌قول معروف دخل‌‌وخرج شما باهم یکسان باشد. برای اینکه در دوران بازنشستگی‌تان با کمبود پول مواجه نشوید، بهتر است از همان روزهای اول زندگی، هوش مالی خود را تقویت کنید و سرمایه و پس‌انداز خوبی برای دوران بازنشستگی‌تان داشته باشید. انتقاد از خود به شما اجازه می‌دهد به پتانسیل‌های درونی‌تان بیشتر پی ببرید.
اگر شروع به تجزیه‌وتحلیل رفتارهایتان در زمینه‌های مختلف کنید، می‌توانید با همه توانایی‌ها و پتانسیل خود برای ساختن زندگی بهتر و رسیدن به موفقیت بیشتر از قبل تلاش کنید. باور کنید ما بیشتر از چیزی که فکر می‌کنیم توانایی انجام هر کاری را داریم. ما انسان‌ها می‌توانیم بهراحتی با هر محیطی سازگار شویم و به‌مرور زمان، با آن محیط حتی با وجود سختی‌ها، سازش کنیم. با اتخاذ نگرش انتقادی نسبت به خود، علاوه بر افزایش آگاهی، سریع‌تر به جایی که دوست دارید برسید می‌رسید.
- مزایای انتقاد از خود
- افزایش انگیزه؛
- افزایش آگاهی؛
- پیشرفت و موفقیت؛
- ساخت زندگی ایدئال؛
- افزایش امید به زندگی؛
- افزایش پتانسیل‌های درونی؛
- شناسایی کمبودهای رفتاری؛
- ساخت یک ذهنیت و منتقد مثبت؛
- تغییر نگرش شما نسبت به زندگی.
فراموش نکنید که اگر مایل به فرمانروایی در قلمرو زندگی خود هستید، حتما خودشناسی را آغاز کنید. اولین گام برای خودشناسی انتقاد از خود و تغییر و تحولات بزرگ در رفتارهایمان است.
معایب انتقاد از خود
انتقاد بیش‌ازحد و سخت‌گیری بیش‌ازحد نسبت به خود ممکن است باعث ایجاد ذهنیتی منفی در شما شود. همان طور که می‌دانید، افکار منفی ممکن است به‌مرور زمان موجب افسردگی و حال روحی ناخوشایندی در فرد شود. شما نباید انتقادی از خود کنید که حس بی‌ارزش‌بودن یا کمبود اعتمادبه‌نفس در شما ایجاد کند. همان طور که گفتیم، بهتر است به‌صورت کاملا منطقی و در عین حال دلسوزانه از خود انتقاد کنید. افراط در انتقاد از خود ممکن است باعث ساخت ذهنیت منفی شود.
نحوه ایجاد تعادل به‌هنگام انتقاد از خود
بهترین روش برای ایجاد تعادل به‌هنگام نقد خودتان این است که حتما تفکرات مثبت و ایجاد انگیزه را در خودتان پرورش دهید. به‌طور مداوم، تمرین مثبت‌اندیشی را انجام دهید و در مواقع حسابرسی، زیاد به خود سخت‌گیری نکنید. این به‌معنای این نیست که واقع‌بین نباشید و فقط جنبه‌های مثبت را در نظر بگیرید. منظور ما این نیست. شما باید به‌خاطر عشق به خودتان و افزایش انگیزه و روحیه، دست از افکار منفی و سخت‌گیری‌های بیش‌ازحد بردارید. همه جزئیات زندگی‌تان را مرور کنید. بدون اینکه حال خود را بد کنید، کاملا روراست همه اشتباه‌ها و ایرادات رفتاری خود را بیان کنید.
از دوستان و خانواده‌تان بخواهید نظر‌شان را درباره شما بیان کنند. از آنها خواهش کنید انتقادی سازنده و منطقی از شما داشته باشند. سپس با تجزیه‌وتحلیل روی این قضیه و تطابق آن انتقادها با انتقادهایی که خودتان از خود داشتید، شروع به اصلاح رفتارهای خود و در نتیجه اصلاح شخصیت خود و رسیدن به آرزوها و اهدافتان کنید. توجه داشته باشید که دوستان و خانواده شما تأثیر بسزایی در رفتارها و شخصیت شما ایفا می‌کنند. هرقدر اطرافیان شما باعث پیشرفت و بهترشدن شما شوند، شما نیز روزبه‌روز بهتر از قبل خواهید شد.
ما میانگینی از پنج نفری هستیم که بیشتر با آنها وقت می‌گذرانیم.
ـ جیم ران، کارآفرین، نویسنده و سخن‌ران انگیزشیِ آمریکایی
فراموش نکنید که یک انتقاد سازنده از خودتان باعث تغییر و تحول اساسی در زندگی شما می‌شود و می‌توانید پله‌های ترقی را پشت‌سرهم بالا بروید.
سخن پایانی
انتقاد از خود باعث بهبود کیفیت زندگی شما می‌شود و مسیر رسیدن به موفقیت را هموار می‌کند. شما اگر به‌طور متعادل از خود انتقاد کنید، می‌توانید ایرادات و اشتباهات رفتاری خود را اصلاح کنید و بهترین فرد برای خود و اطرافیان خود شوید. فراموش نکنید که در این راه نسبت به خودتان بیش‌ازحد سخت‌گیری نکنید و اعتدال را حتما رعایت کنید. اگر مایل به تغییر شرایط روحی، رسیدن به خودشناسی و کسب تجربیات بهتر در زندگی هستید، از همین امروز انتقاد از خودتان را آغاز کنید.